
Co to jest skala Mohsa i do czego służy?
O tym, że diament jest najtwardszym minerałem, wiadomo dość powszechnie. Ale co to tak naprawdę oznacza? Każdy minerał ma określoną twardość, czyli odporność na zarysowania. Skala Mohsa pomaga umiejscowić poszczególne minerały względem siebie, w ten sposób wskazując, jaka jest ich wytrzymałość. Co to jest skala Mohsa, jak czytać dane z tabeli i co oznacza określenie „względna twardość minerałów”?
- Skala twardości Mohsa to powszechnie używana skala, która służy do określania względnej twardości minerałów.
- Minerały zostały przez Friedricha Mohsa ułożone w dziesięciostopniowej tabeli: od najbardziej podatnych na zarysowania, do tych, które odznaczają się najwyższą twardością.
- Choć skala Mohsa jest skalą orientacyjną, cieszy się dużą popularnością ze względu na możliwość szybkiej oceny. W dodatku przy pomocy łatwo dostępnych narzędzi.
W tym artykule znajdziesz:
Co to jest skala Mohsa?
W 1812 roku niemiecki fizyk, chemik i mineralog Friedrich Mohs opracował klasyfikację, której zadaniem było ułożenie minerałów wg ich twardości, a więc odporności na zarysowania lub ścierania różnymi substancjami. W ten sposób – od nazwiska uczonego – powstała skala twardości Mohsa, zwana potocznie skalą Mohsa, która to pomaga umiejscowić minerały względem siebie, mając na uwadze ich podatność na uszkodzenia.
Mohs stworzył dziesięciostopniową skalę, obejmującą 10 wzorcowych minerałów o różnej twardości i uszeregował je, jedynką oznaczając najmniej twardy, a dziesiątką minerał najtwardszy, a więc diament. Skala Mohsa jest oparta na prostej zasadzie, w której jeden minerał może rysować (lub być rysowanym) przez inne minerały. Dziesięć minerałów wzorcowych tworzy skalę Mohsa, zaczynając od najmiększego – talku, a kończąc się diamentem, który jest najtwardszym znanym minerałem.
Mohs, pracując nad swoją skalą, chciał stworzyć narzędzie, które byłoby łatwe w użyciu i dostępne dla każdego, kto zajmuje się minerałami. Dzięki temu, skala twardości Mohsa stała się powszechnie stosowanym narzędziem w geologii i mineralogii, umożliwiając szybkie i efektywne porównywanie twardości różnych minerałów. Dziesięciostopniowa skala twardości minerałów, którą opracował, jest do dziś podstawowym narzędziem w wielu dziedzinach nauki i przemysłu.
Warto podkreślić, że czym innym jest kruchość minerałów, której Mohs nie analizował. O co chodzi? Diament, choć najtwardszy, a zarazem najbardziej odporny na zarysowania, jest podatny na zniszczenie pod wpływem siły uderzenia młotka. Twardość w skali Mohsa jest więc informacją o odporności minerału na zarysowanie lub ścieranie, a nie na zniszczenie.
CZYTAJ WIĘCEJ: Fakty i mity na temat biżuterii
Skala Mohsa - jak czytać?
Zastanawiając się jak czytać skalę Mohsa, warto wiedzieć o tym, że twardość minerałów jest własnością kierunkową. Co to oznacza? W zależności od tego, jak przebiegają wiązania chemiczne i jak wygląda wewnętrzny układ atomów, twardość minerału może się różnić. Przykład? Grafit i diament to odmiany węgla. Ich wiązania jednak są odmienne, czego konsekwencją jest właśnie różna odporność na zarysowania i ścierania. Diament jest tak twardy, że jego powierzchnię można zarysować tylko innym diamentem, co wskazuje na jego wyjątkową twardość w skali Mohsa oraz znaczenie w przemyśle i jubilerstwie.
Warto także wiedzieć, że istnieją minerały, których twardość różnić się może w zależności od kierunku, w którym rysujemy kryształ.
Dziesięciostopniowa skala twardości minerałów
Każdy minerał może zostać zarysowany przez następujący po nim na skali, a więc twardszy od niego samego. Kolejne minerały rysują więc wszystkie poprzednie. Dlatego minerał sklasyfikowany wg skali twardości Mohsa na „szóstkę” jest w stanie uszkodzić powierzchnię minerałów o twardości od 1 do 6, czyli tych, które mają niższą twardość. Warto w tym miejscu wskazać, że minerały o tej samej twardości rysują się wzajemnie.
Skala Mohsa to jedynie skala orientacyjna, pozwalająca „umieścić” minerał pomiędzy najbardziej miękkim a najtwardszym. Nie wskazuje dokładnej twardości, która zależy od czystości próbki minerału i stopnia jego krystaliczności.
Skala Mohsa - tabela
Skala twardości Mohsa to dziesięć minerałów, którym przyporządkowano wartości liczbowe określające ich twardość.
- Talk
- Gips
- Kalcyt
- Fluoryt
- Apatyt
- Ortoklaz
- Kwarc
- Topaz
- Korund
- Diament
Test twardości minerałów - kamienie szlachetne
W warunkach laboratoryjnych możliwe jest mierzenie tzw. twardości absolutnej. Wykorzystuje się do tego specjalistyczne narzędzia – sklerometry. Skala Mohsa jednak pozwala, jak wspomniano, oszacować twardość danego minerału i cieszy się dużą popularnością ze względu na możliwość nie tylko szybkiej oceny, ale przede wszystkim wykonanie jej przy pomocy łatwo dostępnych przyrządów. Dzięki nim można łatwo określić przybliżony stopień twardości badanego materiału. Jakich narzędzi można użyć?
- paznokieć (twardość =2,5),
- drut miedziany (twardość = 3),
- płyta szklana lub nóż stalowy (twardość = 5,5),
- pilnik stalowy (twardość = 6,5).
CZYTAJ WIĘCEJ: Znaczenie kamieni szlachetnych i ozdobnych

Skala twardości Mohsa to powszechnie używana skala, która służy do określania względnej twardości minerałów.
CZYTAJ WIĘCEJ: Wyjątkowa biżuteria z czarnym diamentem
Zastosowanie skali Mohsa
Skala Mohsa jest ważnym narzędziem w geologii, kamieniarstwie i jubilerstwie. Jest używana do określania twardości minerałów, co jest istotne w wielu zastosowaniach, takich jak wydobycie surowców, produkcja biżuterii i konserwacja zabytków. Dzięki skali Mohsa, geolodzy mogą szybko ocenić twardość minerałów w terenie, co jest kluczowe przy poszukiwaniu nowych złóż surowców.
W kamieniarstwie, skala Mohsa pomaga w wyborze odpowiednich narzędzi do obróbki kamieni naturalnych. Wiedza o twardości kamienia naturalnego pozwala na dobranie odpowiednich technik cięcia i polerowania, co jest niezbędne do uzyskania pożądanych efektów estetycznych. W jubilerstwie, skala Mohsa jest używana do oceny twardości kamieni szlachetnych, co wpływa na ich wartość i sposób obróbki.
Skala Mohsa jest również używana w przemyśle chemicznym, aby określić twardość materiałów i ich odporność na uszkodzenia. Dzięki temu, możliwe jest dobranie odpowiednich materiałów do produkcji różnych urządzeń i narzędzi, które muszą być odporne na ścieranie i zarysowania.
CZYTAJ WIĘCEJ: Wyjątkowa kolekcja Lab Diamonds
Kamienie szlachetne
Kamienie szlachetne to grupa minerałów, które charakteryzują się wysoką twardością i pięknem. Do kamieni szlachetnych należą diament, szafir, rubin i szmaragd. Te wyjątkowe minerały są cenione nie tylko za swoją twardość, ale także za niezwykłe barwy i przejrzystość, które czynią je idealnymi do produkcji biżuterii.
Diament, będący najtwardszym minerałem w skali Mohsa, jest symbolem trwałości i wieczności, co czyni go popularnym wyborem na pierścionki zaręczynowe. Szafir i rubin, będące odmianami korundu, również charakteryzują się dużą twardością i są cenione za swoje intensywne barwy. Szmaragd, choć nieco miększy, zachwyca głęboką zielenią, która od wieków przyciąga miłośników kamieni szlachetnych.
Skala Mohsa jest używana do określania twardości kamieni szlachetnych, co jest istotne w ich identyfikacji i klasyfikacji. Dzięki niej, jubilerzy mogą dokładnie ocenić, jak dany kamień będzie się zachowywał podczas obróbki i noszenia. Wiedza o twardości kamieni szlachetnych pozwala również na odpowiednie ich zabezpieczenie i konserwację, co jest kluczowe dla zachowania ich piękna na długie lata.
CZYTAJ WIĘCEJ: Pierścionek zaręczynowy: z miłości do piękna
Inne skale twardości
Do badania twardości substancji (nie tylko minerałów) wykorzystuje się różne metody. Można więc mówić o różnych skalach. Skala Mohsa jest najstarszą i najprostszą szacunkową metodą, niezwykle użyteczną w warunkach terenowych. Jest to skala twardości minerałów, które występują w skorupie ziemskiej. Jakie jeszcze istnieją metody pomiaru odporności – nie tylko minerałów – na zarysowania?
Skala Vickersa
To jedna z bardziej znanych skali pomiaru twardości. Polega na wgniataniu w badaną powierzchnię diamentowej płytki o odpowiednich wymiarach i ciężarze. Następnie mierzy się rozmiar powstałego wgniecenia i głębokość odcisku. Twardość w skali Vickersa oznacza się HV (w skali od 80 do 940).
Skala Brinella
W tym przypadku twardość substancji bada się przez wyciśnięcie w materiale kulki wykonanej ze stali lub węglików spiekanych i zbadaniu średnicy odcisku. Twardość w skali Brinella określa się w jednostkach HB (od 3 do 600).
Skala twardości Rockwella
Podobnie jak w przypadku wcześniejszych, metoda Rockwella polega na pomiarze głębokości wcisku dokonanego stożkiem diamentowym. Metody tej używa się do pomiaru twardości metali – wynik oznacza się HRC i wynosi od 20 do 100 jednostek.
Skala Mohsa na HRC
Zdarza się, że zainteresowanie budzi twardość poszczególnych minerałów mierzona innymi jednostkami. Skala Mohsa na HRC wymaga… przeliczenia. Ze względu na fakt, że dziesięciostopniowa skala Mohsa jest dość orientacyjna, takie działanie może być przydatne przy określaniu wartości twardości minerałów będących na podobnym poziomie, np. wykazujących odporność na zarysowania na „czwórkę” w skali Mohsa.
CZYTAJ WIĘCEJ: Zasada 4c, czyli porozmawiajmy o diamentach